Chaos Warszawa. Porządki przestrzenne polskiego kapitalizmu

  • 63,00 zł

Oprawa: miękka, Format: , Stron: 240, 2018 r., nakład 1000 egzemplarzy

Na początku tej książki jest chaos. Chaos jako sama Warszawa, czyli pełna problemów przestrzeń miejska, oraz „chaos” jako słowo-klucz, którego używamy, by ją krytykować. Demaskując pojęcie „chaosu” jako ideologiczny wytrych, a nawet rodzaj teorii spiskowej, autorka analizuje systemowe porządki, które skrywają się za pozornym chaosem Warszawy: od logiki przestrzennej globalizacji po nieane projekty reform, od upadku kooperatyw ogrodniczych na Białołęce po kredyty we frankach i lokalny szowinizm, od przedwojennej „akcji terenowej” Starzyńskiego po legalistyczne fikcje reprywatyzacji. Czy warszawski chaos przestrzenny jest rzeczywiście „ustawowo zaprogramowany”? Co miało pierwotnie powstać w miejscu osiedla Derby na Białołęce? Kto nam ukradł konflikt o własność? Książka ta nie jest tylko systemową analizą najistotniejszych procesów, które ukształtowały przestrzeń Warszawy po 1990 roku. Jest również autoanalizą nas samych jako miejskiej wspólnoty, która – żyjąc w mieście – interpretuje jego przemiany.
 
„Chaos” to symptom, a nie opis problemu – mówi Joanna Kusiak, autorka książki. – Czujemy, że z przestrzenią miejską jest coś nie tak, ale nie wiemy dokładnie co i wtedy mówimy, że panuje chaos. Często się słyszy, że chaos „rządzi” przestrzenią. „Chaos” to takie słowo, które jest zamierzone jako systemowa krytyka miasta – w istocie jednak osuwa się w zwykłe narzekanie, które jednak nigdy nie dotyczy jakiejś konkretnej rzeczy, tylko zawsze całości systemu. Nie narzekamy po prostu na brak podatku katastralnego albo reprywatyzację, na to, że jest brzydko czy że wisi wielki bilbord. Za każdym razem, kiedy mówimy: „ten chaos”, oznacza to, że stoi za tym coś więcej"

dr Joanna Kusiak – socjolożka i badaczka miast z Uniwersytetu Wiedeńskiego, prowadzi interdyscyplinarne badania na pograniczu stiów miejskich, teorii krytycznej i socjologii prawa. W kwietniu 2018 roku rozpocznie pracę w King’s College Uniwersytetu Cambridge. Wcześniej pracowała m.in. na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley i Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie. Doktorat zatytułowany Chaos Warszawa obroniła na Politechnice w Darmstadt. Współredaktorka książek Chasing Warsaw. Socio-Material Dynamics of Urban Change after 1990 (2012) i Miasto-Zdrój. Architektura i programowanie zmysłów (2014). Jej nowy projekt analizuje rolę technikaliów prawa w miejskim neoliberalizmie, a także ich potencjał emancypacyjny dla ruchów miejskich w Berlinie i Warszawie.

Warszawski efekt motyla

Co jest przyczyną konfliktu między warszawiakami a słoikami? Dlaczego kupcy roszczeń reprywatyzacyjnych zawsze wygrywają w sądach? Dlaczego Białołęka ma problemy z infrastrukturą? Bęc Zmiana wydała właśnie książkę autorstwa Joanny Kusiak „Chaos Warszawa”. Na przykładzie stolicy pokazuje, że polski „chaos przestrzenny” jest tak naprawdę świetnie zorganizowany, a źródeł należy szukać nie tylko w planowaniu przestrzennym, ale nawet sądownictwie.

„Chaos przestrzenny” jest jednym ze słów kluczowych debaty o polskich miastach. Boleją nad nim urbaniści, aktywiści społeczni, dziennikarze i politycy, a nawet raperzy. Ale o czym tak naprawdę mówimy, gdy mówimy o „chaosie”? Na to pytanie odpowiada w swojej książce Joanna Kusiak, socjolożka i badaczka miast z Uniwersytetu w Cambridge.  

Jak twierdzi autorka, miejska „teoria chaosu” jest elegancką wersją teorii spiskowej. Zamiast upraszczać problem do jednej przyczyny (np. inwazji słoików), „chaos” sugeruje czystą nieprzewidywalność. Tymczasem za tym, co nazywamy „chaosem” nie stoi ani przypadek, ani układ – to wewnętrznie zorganizowany system zarządzania przestrzenią, w którym globalne reguły rynkowej gry o miasto splatają się z lokalnymi grami o władzę. W swojej książce Kusiak pokazuje, jak z miejskiego chaosu „wyciska się kapitał”: spekulując rentą planistyczną, pomagając zagranicznych inwestorom omijać lokalne prawo, czy też konstruując fikcyjne definicje prawne. Twierdzi też, że musimy wykorzystać polityczny konflikt o własność do tworzenia nowych norm urbanistycznych.

„Chaos Warszawa” to naukowa analiza przestrzeni publicznej w Polsce. Bierze na warsztat stolicę, gdyż to tu krystalizują się reguły i formy przestrzenne polskiego kapitalizmu. Z pozoru nieokreślony chaos okazuje się być banalny w swojej strukturze w momencie, kiedy określi się mechanizmy jego działania. Jasno wtedy widać, że różne konflikty, które postrzegamy jako kulturowe – np. warszawiacy-przyjezdni – są tak naprawdę sporami o sprawiedliwą przestrzeń miejską.

– Książkę napisałam z trnej miłości do Warszawy, chciałam zrozumieć, dlaczego to miasto jest zarazem cowne i zupełnie nie do życia. Zanim wyjechałam, by pracować naukowo zagranicą, przez trzy lata byłam tzw. warszawskim słoikiem. To był dla mnie czas naukowo i politycznie formujący. Poprzez analizę chaosu przestrzennego Warszawy można zobaczyć, jak globalny kapitalizm działa w peryferyjnej przestrzeni – mówi Joanna Kusiak, autorka książki. Dodaje jednocześnie, że wzięcie pod lupę dowolnego kawałka warszawskiej przestrzeni natychmiast odsłania wielopiętrowe gry interesów, w których emocje i pragnienia uprawiającego ogórki rolnika z Białołęki splatają się z zimnymi kalkulacjami urzędników Międzynarodowego Funduszu Walutowego. – Być może więc porównanie z teorią chaosu ma więc swój metaforyczny sens. Czasem jeden podpis w Waszyngtonie może wywołać trzęsienie ziemi nad Kanałem Żerańskim. Taki nasz warszawski efekt motyla – dodaje Kusiak

 

SPIS TREŚCI:

WPROWADZENIE CHAOS WARSZAWA 9
„Chaos" jako słowo klucz 13
Od „ładu" do „chaosu": suwerenne znaczące na opak 20
Od „chaosu" do chaosu-Warszawy: funkcje słowa kluczowego 26
„Chaos" jako symptom wyobcowania przestrzennego 26
„Chaos" jako krytyka i skarga 28
„Chaos" jako słowo wytrych do całości miasta 30
Mapowanie poznawcze 32
Metodologia mapowania chaosu 38
Analiza przestrzenno-temporalna 39
Mapowanie i przenicowywanie 41
Postdyscyplinarność 44
Otwarta trajektoria 45
Nota metodologiczna 47

ROZDZIAŁ 1 CHAOS ZINSTYTUCJONALIZOWANY: CZAS I PRZESTRZEŃ W POLSKIM KAPITALIZMIE 51
Globalizacja, czyli rekonfiguracja przestrzeni i skali 57
Tranzytologia, czyli przewalutowanie przestrzeni na czas 61
Amnezja przestrzenna i mezalians skal 67
Znikanie miasta jako podmiotu polityk regulacyjnych 68
Decentralizacja władzy jako decentralizacja kryzysu 71
Rozpad administracyjny Warszawy 73
Reformy planowania przestrzennego: abstrakcyjna przestrzeń i kapitalizm polityczny 76
Wytwarzanie przestrzeni w polskim kapitalizmie 83
Logika fiksów przestrzennych 84
Logika kapitalizmu politycznego 87
Architektura spadochronowa 89
Reprywatyzacja jako „gentryfikacja dronowa" 89
Urbanizacja łanowa i połacie międzymieścia 90
Zabudowa stochastyczna 91
Coda: hybrydowa logika wytwarzania przestrzeni miejskiej 92

ROZDZIAŁ 2 BIAŁOŁĘCKI SŁOIK PANDORY: ROZLEWANIE SIĘ MIASTA I UPRZEDZEŃ
95
Kryzys mieszkaniowy w transformacji 104
Historia warszawskiego niedoboru mieszkaniowego 104
Prywatyzacja przywileju lokalizacyjnego 106
Budowanie mieszkań vs budowanie popytu 112
Białołęcka maszyna wzrostu 115
Uwalnianie wartości ziemi 117
Koalicja wzrostu 120
Urbanizacja łanowa i deweloperskie międzymieścia 125
Kwestia skali 131
Polski moment subprime 135
Rodzina na swoim kredycie 135
Moment subprime w przestrzeni 141
Coda: od chaosu przestrzennego do społecznej segregacji 146

ROZDZIAŁ 3 LEGALNA APOKALIPSA: „MAŁA REPRYWATYZACJA" JAKO SĄDOWNICZO-URZĘDNICZE MIASTOBÓJSTWO 151
Warszawski konflikt o własność 161
Reprywatyzacja jako ciąg technologiczny 168
Dwunasty wielbłąd: kradzież konfliktu reprywatyzacyjnego 168
Dlaczego biznesmeni reprywatyzacyjni zawsze wygrywają w sądach? 173
Miastobójcze fikcje 176
Miasto-skłoter i wsteczne działanie prawa 177
Prywatne cele publiczne 180
Kamienice jednorodzinne 186
Znikające prawa lokatorów 190
Urzędnicze miastobójstwo 195
Praworządność jako wymówka 197
Lokatorzy vs właściciele 204
Coda: podwójne wywłaszczenie  207

SYNOPSA: CHYTROŚĆ CHAOSU 213

Podziękowania 225
Bibliografia 231