O czynniku kompozycji w planowaniu przestrzeni

ISBN 978-83-7242-883-7

Okładka: miękka, Format: 17X24 cm, Stron: 346, 2016 r.

Wstęp

W okresie 10 lat, które minęły od wydania podręcznika pt. Planowanie przestrzenne dla architektów krajobrazu – o czynniku kompozycji, w polu zakreślonym wówczas tytułem – na tle elementów stałych – pojawiły się nowe zjawiska. Obserwujemy je zarówno w środowisku przestrzennym, jak i społecznym. W pracy planisty wyraźniej zarysowuje się rozbieżność pomiędzy projektami racjonalnymi i kreatywnymi a propozycjami społecznie akceptowanymi. Zatem między twórcą a społeczeństwem również i w tej dziedzinie pojawia się coś, co Jean Francois Lyotard nazywa le diffėrend – „zatargiem”. Jego skala i przebieg w dużym stopniu zależy od poziomu kapitału społecznego.

Technika pozwala na bardziej drobiazgowe i szybsze rejestrowanie cech krajobrazu, ale nie pomaga w odpowiedzi na pytanie podstawowe dla oceny kompozycji: o estetyczną jakość widoku. Bowiem piękno rodzi się między dziełem twórcy a okiem obserwatora – w atmosferze emocji, a nie matematyki. Proces ten wciąż nie jest w pełni rozpoznany, a sztuka wciąż kryje tajemnice – na szczęście! Zaczem normatywna „ochrona piękna” przesuwa się w kierunku ochrony zabytków, których wartości są wprawdzie łatwiej mierzalne – ale oceny: „unikatowe”, „autentyczne”, „najstarsze”, nie omwią o „pięknie” i próżno go szukać w rejestrach konserwatorskich.

Nadto „ochrona” – w planowaniu – to za mało! Równie bezsilne w tworzeniu walor.w kompozycji stają się reguły planistyczne i budowlane, a podejmowane na ich podstawie decyzje dotyczące ładu przestrzeni uzależnia się od coraz bardziej oddalonych od istoty sprawy wymogów administracyjnych. W konsekwencji „piękno” w otoczeniu człowieka – w czasach demokracji i wolnego rynku – znalazło się na niepewnym gruncie populizmu i komercji. Niekiedy można to wręcz porównać do świadomości uczestnika spektaklu, która wykuwa się najczęściej na oślep, w mrokach najkompletniejszej ignorancji, jako wypadkowa działania cynicznej interesowności producenta i naiwnej gotowości widza. Tę pesymistyczną analogię wypada wprawdzie łagodzić konstatacją: Lzie odwracają się od miejsc brzydkich – idą tam, gdzie jest pięknie, ale nasze gusty rozpięte są nader szeroko.

Odrębnym problemem jest postępujący równolegle do „płynnej ponowoczesności” proces reorientacji zainteresowań przestrzenią realną w kierunku łatwego i szybkiego zaspokojenia potrzeb estetycznych w efemerycznej przestrzeni wirtualnej. Dynamika tych zjawisk prowadzi niekiedy do diagnozy, iż mamy do czynienia z kryzysem „realu” – a to rodzi potrzebę poszukiwania sposob.w jego zażegnania. Jednym z nich może okazać się koncepcja „kulturyzacji planowania”.

To były impulsy do napisania nowego podręcznika, opatrzonego tytułem O czynniku kompozycji w planowaniu przestrzeni. W tekście na czoło wysunęła się kompozycja,a architektura krajobrazu wcielona została w szersze, integrujące wiele dyscyplin, tło planowania przestrzennego. Niezmienne pozostały cele: scalanie odłamków informacji dostępnych w sieci i kształtowanie poglądu na istotę sprawy.

Spis treści:

1. Wstęp

1.1. Wprowadzenie

1.2. Uwagi na temat pojęć tytułowych

1.3. Zarys literatury przedmiotu

2. Początki planowania przestrzeni

2.1. Od działań instynktownych do planowania

2.2. Potęga planów pierwotnych

2.3. Od aglutynacji domostw do planów miast

2.4. Innowacje Greków i Rzymian

2.5. Między antykiem a renesansem

2.6. Świat islamu

3. Doświadczenia planistyczne w nowożytnej Europie

3.1. Schyłek średniowiecza i rozkwit renesansu

3.2. Rzym Sykstusa V

3.3. Barok francuski i jego rezonans

3.4. Anglia i „szkoła angielska”

4. Skutki rewolucji przemysłowej i oblicza urbanizacji

4.1. Zagrożenia i przeciwdziałania

4.2. Paryż Haussmanna i Londyn

4.3. Zmierzch twierdz, plan Barcelony i „urbanizacja”

4.4. Garden Cities – „ciąg dalszy nastąpił”

4.5. Od miasta linearnego do „organicznej decentralizacji”

4.6. Przykład Holandii

5. Amerykańskie osiągnięcia i niepowodzenia

5.1. Ruszt Jeffersona

5.2. Parki narodowe

5.3. Movements i architektura krajobrazu

5.4. Zoning, drapacze chmur, „jednostka sąsiedzka”

5.5. „Planowanie przydrożne”, sprawl i degradacja śródmieść

5.6. Poszukiwanie utraconych wartości

6. Rozwój planowania na ziemiach polskich

6.1. Pierwsze ślady

6.2. Grody, wsie, miasta

6.3. Pierwsze koncepcje w skali ponadlokalnej

6.4. Planowanie i piśmiennictwo w Rzeczypospolitej Obojga Narodów

6.5. Przedsięwzięcia u schyłku I Rzeczpospolitej

6.6. „Plany upięknienia”

6.7. Przemysł, „świetna karta” i osiedla patronackie pod zaborami

6.8. Urbanizacja terenów pofortecznych

6.9. „Miasto-ogród” po polsku

6.10. Krajobraz potrzeb ponadpodstawowych

7. Dwziestolecie międzywojenne

7.1. Od planu regulacyjnego do planowania regionalnego i krajowego

7.2. Plany zabudowania

7.3. Warszawa Funkcjonalna, COP, Gdynia

7.4. Kształtowanie przestrzeni poprzez jej ochronę

8. PRL

8.1. Skutki II wojny światowej

8.2. Odbudowa Warszawy

8.3. Nowa Huta

8.4. Plany i normatywy versus „urbanistyka samorzutna”

8.5. „Federacja Małych Miast”

8.6. Ewolucja podstaw prawnych i metod planowania przestrzennego do przełomu lat 1989/1990

9. Planowanie przestrzenne w III Rzeczpospolitej

9.1. Zmienność podstaw prawnych

9.2. System planowania przestrzennego i jego destrukcja

9.3. Realizacja miejscowego planu zagospodarowania versus brak planu

9.4. „Polski sprawl”

9.5. Prawna ochrona przyrody i dziedzictwa kulturowego.

9.6. Ochrona zintegrowana czy zdezorientowana

10. Zagadnienia kompozycji w dokumentach normatywnych

10.1. Koncepcja polityki przestrzennej zagospodarowania kraju

10.2. Plan zagospodarowania przestrzennego wojew.dztwa (przykład województwa małopolskiego)

10.3. Stium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (przykład gminy Kraków)

10.4. Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego (przykład mpozp Miasta Krakowa z roku 1994)

10.5. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (przykład mpzp III Kampusu UJ)

11. Wybrane opracowania prokrajobrazowe

11.1. „Widzenie w odcinkach” – przykład Maryculter

11.2. Planowanie przestrzeni o wysokich walorach krajobrazowych

11.3. Wartości ekonomiczne krajobrazu – przykład Woli Justowskiej

12. Zagrożenia i szanse czynnika kompozycji

12.1. Modele planowania

12.2. Polski „krajobraz wolności”

12.3. Kulturyzacja planowania

Bibliografia i źródła ilustracji

Bibliografia

Źródła ilustracji