Rola ornamentyki w architekturze do okresu modernizmu

W pracy przeprowadzony został wywód analityczny, którego przedmiotem było: wyjaśnienie pojęcia ornamentu, prześledzenie teorii dotyczących ornamentyki w historii architektury, analiza czynników decydujących o potrzebie ornamentyki; spojrzenie na różnorodność i wszechstronność roli ornamentyki oraz w architekturze. Częścią zasadniczą pracy była analiza historycznej zmienności roli ornamentyki w kolejnych okresach stylistycznych – do okresu modernizmu. Każda epoka stawiała ornamentyce inne cele do spełnienia w architekturze. Dekoracja romańska zawierała w sobie ukrytą symbolikę i służyła nie tylko do celów estetycznych, ale także dydaktycznych. Rozwój dekoracji rzeźbiarskiej w gotyku doprowadził do zatarcia masywności i obronnego charakteru budowli, jej części uległy postępującemu rozdrobnieniu. Wertykalna dekoracja gotyku ujednoliciła formę architektoniczną na zewnątrz i wewnątrz. Ornamentyka renesansowa była zwiastunem i znakiem nowego stylu, znacznie wyprzedzała zmiany w strukturze przestrzennej budynków. Bogactwo dekoracji w tym okresie było wyrazem społecznej i kulturalnej pozycji właściciela. Formy dekoracyjne były głównie rozpowszechnione przez graficzne wzorniki ornamentów i porządków architektonicznych. Barokowa dekoracja przyklejona była do bryły i wnętrz, Wypełniała każdą pustą przestrzeń bogactwem materiałów i barw. Ornamentyka rokokowa przyjęła formę bardziej swobodną, niesymetryczną, łamiącą konwencjonalne schematy podziałów płaszczyzny. W dekoracji klasycznej dominują dążenia do podkreślenia harmonii, statyki i symetrii bryły. Secesja posługiwała się dekoracją asymetryczną i dynamiczną, inspirowaną światem organicznym. Moderniści zmienili naturę i skalę ornamentu, podkreślając szerokie, gładkie płaszczyzny w zestawieniu z detalem małej skali. Stosowali ograniczony język form, stworzony raczej przez odbieranie części od formy niż dodawanie do niej. W tradycyjnej architekturze ornament często był używany, aby zasłonić łączenie elementów. Moderniści przeciwnie, „uczciwie“ eksponowali połączenia – to co było wewnątrz stało się widoczne na zewnątrz. W miejsce klasycznego rzeźbienia form, które rzucały cienie przez wystawienie ich na zewnątrz ścian,
moderniści stosowali anty rzeźbienie, które stawało się plastyczne przez cienie w dziurach i cięciach ścian.

Ornamentyka w architekturze, choć spełnia funkcję uzupełniającą, jest jej istotnym składnikiem, pomaga odczytać przynależności formy do określonej epoki, kultury, rozpoznać panujący styl i modę. Stanowi wraz z innymi składnikami architektury pewną ciągłość historyczną, którą niewątpliwie warto kontynuować. Może mieć znaczenie w osiągnięciu jedności kompozycyjnej i estetycznej pomiędzy współczesnymi i historycznymi strukturami przestrzennymi.

Spis treści:
Wstęp
1. Cel badań
2. Zakres i metoda pracy
3. Stan wiedzy

Rozdział I. Terminologia
1. Definicja pojęć
1.1. Ornament, ornamentyka
1.2. Dekoracja
1.3. Detal architektoniczny
2. Zasada budowy ornamentu
2.1. Struktura; rytm
2.2. Reguły towarzyszące tworzeniu wzorów w ornamentyce
3. Środki budowy ornamentu architektonicznego
3.1. Linie
3.2. Powierzchnie
3.2.1. Materiał
3.2.2. Faktura
3.2.3. Barwa
4. Odmienność ornamentu w architekturze

Rozdział II. Ornament w architekturze – wprowadzenie
1. Wybrane aspekty psychologii percepcji
2. w architekturze sztuki dekoracyjnej
2.1. Percepcja porządku; ekonomia patrzenia
2.2. Przerwy i akcenty w dekoracji; tendencja do zamknięcia formy
2.3. Prawo statyki; proporcje; równowaga i nierównowaga
2.4. Prawo kontrastu, prawo dobrego kontynuowania
2.5. Linia jako środek ekspresji w dekoracji
3. Tożsamość i podobne złożenia architektury i ornamentyki
3.1. Zależność pomiędzy ornamentem a geometrią
3.2. Inspirująca rola natury w tworzeniu ornamentów
4. O źródłach ornamentyki w architekturze
4.1. Czynnik psychologiczny
4.2. Czynnik socjologiczny
4.3. Czynnik estetyczny
5. Rola ornamentyki w architekturze

Rozdział III. Ornament w architekturze – tło historyczne
1. Teorie mające wpływ na sztukę dekoracyjną w architekturze
2. Polskie traktaty odnoszące się do problematyki ornamentyki w architekturze
3.1. Ornamentyka w architekturze romańskiej
3.2. Ornamentyka w architekturze gotyku
3.3. Ornamentyka w architekturze renesansu
3.4. Ornamentyka w architekturze manieryzmu
3.5. Ornamentyka w architekturze baroku
3.6. Ornamentyka w architekturze rokoka
3.7. Ornamentyka w architekturze historyzmu

Rozdział IV. Epoka przełomu – modernizm i ornamentyka
1. Secesja
2. Oczyszczenie środków wyrazu architektury
3. Modernizm

Rozdział V. Podsumowanie i wnioski
Wybrane pozycje bibliograficzne
Streszczenia
Spis ilustracji